Autor: ks. Infułat Władysław Gasidło

LUDOWIKA (Ludwika, Ludwina) z Kęt (1563-1623) – zapomniana kandydatka na ołtarze, franciszkańska tercjarka działająca w Rzymie. Jej życie jest bardzo słabo udokumentowane w źródłach historycznych. Najstarsza wzmianka o niej znajduje się w Monumenta Sarmatarum, dziele ks. Szymona Starowolskiego (1588-1656), kanonika krakowskiego, historyka i pisarza, wydanym w Krakowie w 1655 r. Ks. Sz. Starowolski był pierwszym, który opisał wszystkie dostępne mu nagrobki i pomniki polskie. Lata 1652-1653 poświęcił na tropieniu śladów polskości w Rzymie. Wyniki swych poszukiwań przedstawił w osobnej części swego dzieła, pt. Monumenta Romana. Opisał tam m.in. nieistniejące już dziś w polskim kościele św. Stanisława Biskupa i Męczennika historyczne pomniki zniszczone lub zrabowane w XVIII i XIX w. Wśród wielu zaginął najstarszy obraz portretowy Czcigodnej Ludowiki z Kęt, zdobiący aureolą jej skronie i jej epitafium. Szczęśliwie przetrwała wszelkie dziejowe zawieruchy płyta nagrobna i nadal wskazuje pielgrzymom miejsce jej pochówku.
Pod obrazem, który znajdował się w prezbiterium kościoła, umieszczony był łaciński napis – epitafium, które zwięźle informowało o rzymskim okresie życia świątobliwej kęczanki. Przytaczam ten tekst w przekładzie na język polski:
 
Prawdziwy wizerunek Czcigodnej siostry Ludowiki, córki Macieja z miasta Kęty, Polki z trzeciego Zakonu św. Franciszka, wykonany po rozwiązaniu jej śmiertelnego życia. W mieście Rzymie przy różnych kościołach i grobach świętych, spędziwszy trzydzieści lat w ustawicznych modlitwach, postach, pobożnych i surowych umartwieniach swego ciała, w opinii doskonalszego życia chrześcijańskiego, zaopatrzona wszystkimi sakramentami, została przeniesiona do błogosławionego i szczęśliwszego żywota, dnia 22 kwietnia Roku Pańskiego 1623, wieku zaś swego około 60 lat. Ciało jej ze czcią i wielkim napływem ludu rzymskiego, przez trzy dni trwającym, zostało złożone w kościele św. Stanisława B.M. i spoczywa w Panu pomiędzy ołtarzem św. Jacka, a bramą Hospicjum.
 
Nieco dłuższy biogram od poprzedniego, zawdzięczamy innemu autorowi – Piotrowi Hiacyntowi Pruszczowi (1605–po 1667), pedlowi na Uniwersytecie Krakowskim. Podobnie jak ks. Starowolski, żył w czasach, kiedy pamięć o świątobliwej Ludwice zarówno w Rzymie jak i w Kętach była jeszcze żywa. Obaj nawiedzili jej grób, a P.H. Pruszcz pozostawił po sobie oryginalną kolekcję hagiograficzną, pt. Forteca duchowna Królestwa Polskiego, wydaną w Krakowie w 1662 r. Zamieścił tam życiorysy 312 świętych, błogosławionych i osób zmarłych w opinii świętości. Wśród nich znalazł się Żywot błogosławionej Ludwiny panny. Napisał go, jak zaznaczył, na podstawie dokumentów przechowywanych w archiwum Hospicjum św. Stanisława B.M. w Rzymie. Miał także możliwość wglądu do kronik parafialnych w Kętach zanim je strawił pożar kościoła i miasta w 1657 r. Z pewnością zapoznał się także z aktualnym stanem wiedzy na temat życia Ludowiki w jej rodzinnym środowisku.
Sięgając do najstarszych i wiarygodnych źródeł możemy sobie wyrobić pogląd na temat życia i działalności świątobliwej Ludowiki.
Urodziła się w Kętach w 1563 r. Nie zachowały się żadne historyczne wzmianki o jej życiu w rodzinnym mieście. Wiadomo tylko, że ojciec miał na imię Maciej. Imię matki nie jest znane. Pochodziła z ubogiej i religijnej rodziny. Mając 30 lat, w 1593 r. opuściła swój rodzinny dom i z grupą pielgrzymów przechodzących przez Kęty udała się do Rzymu. Z pewnością nie żyli już wtedy jej rodzice, gdyż trudno przypuścić, by ich opuściła w starości.
W Rzymie zatrzymała się w Hospicjum obok polskiego kościoła św. Stanisława B.M., w centrum miasta przy via delle Botteghe Oscure, które dawało Polakom schronienie. W kościele natomiast mieli zapewnioną duchową opiekę.
Po zakończeniu pielgrzymki postanowiła pozostać w Wiecznym Mieście. Dlatego musiała zwolnić mieszkanie w Hospicjum, gdyż przeznaczone ono było tylko dla pielgrzymów. Bardzo prawdopodobna jest informacja, którą podaje tylko jeden z autorów
(A. Kompf, Nieśmiertelne świeczniki narodu polskiego, Poznań 1930, s.187-188), że szczęśliwie napotkała w mieście Bogumiłę z krakowskiego Stradomia, która na stałe zaprosiła ją do swego mieszkania, w pobliżu dominikańskiego kościoła S. Maria Sopra Minerva (nad świątynią Minerwy). Dotąd istnieje ta piękna trójnawowa bazylika, jedyna świątynia gotycka w Rzymie. Często widywano Ludowikę przy niej z różańcem w ręku.
Dla głębszego włączenia się w nurt posłannictwa ewangelicznego i dla całkowitego oddania się do dyspozycji Pana Boga, przyjęła habit Trzeciego Zakonu św. Franciszka. Jej charyzmat, czyli specjalna łaska, nadal pozwalała jej na pielgrzymie życie. Często nawiedzała kościoły uprzywilejowane, gdzie mogła zyskiwać specjalne odpusty i ofiarować je dla dobra Kościoła i wypraszać nawrócenie grzesznikom. Warto wiedzieć, że chcąc nawiedzić wszystkie kościoły stacyjne trzeba było pokonać trzydzieści kilometrów, wędrując ulicami Rzymu. Nawiedzała także groby świętych w kościołach Wiecznego Miasta. Wielką troską otaczała pielgrzymów, ubogich i bezdomnych. Sama nie żyła o żebranym chlebie, natomiast systematycznie kwestowała na rzecz oczekujących pomocy. Miała szczególny dar zjednywania ludzi dla sprawy Bożej. Odznaczała się wyjątkową czcią Najświętszego Sakramentu i Matki Bożej. Wzywała pomocy świętych męczenników pierwotnego Kościoła.
Choć z racji pobliskiego zamieszkania często modliła się i kwestowała przy kościele dominikanów, wiele czasu spędzała na modlitwie w polskim kościele św. Stanisława B.M. Powstał on dzięki zabiegom kard. Stanisława Hozjusza (1504–1579) jako ośrodek duszpasterski dla Polaków, a przy nim Hospicjum z myślą o godnym schronieniu dla pielgrzymów przybywających z Polski. Kościół i Hospicjum św. Stanisława B.M. rozpoczął swoją działalność 13 października 1591 r. (dwa lata przed jej przybyciem do Rzymu). Ludowika związała się z tym ośrodkiem od pierwszych dni pobytu w Rzymie. Uważała to miejsce za przyczółek ziemskiej ojczyzny.
Nie przypuszczała, że na tym miejscu kiedyś spocznie, oczekując na chwałę zmartwychwstania. Po kanonizacji św. Jacka Odrowąża, do którego miała szczególne nabożeństwo, zbudowano w tym kościele ołtarz ku jego czci. Cieszyła się, że jej święci rodacy, Stanisław i Jacek, patronowie Polski, odbierają cześć na tym niewielkim skrawku Polski.
Podczas pobytu w Wiecznym Mieście brała udział w ważnych i niecodziennych uroczystościach o charakterze ogólnokościelnym. Do takich należała kanonizacja bł. Jacka Odrowąża (ok.1200–1257), której dokonał 17 kwietnia 1594 r. w Bazylice św. Piotra papież Klemens VIII (1592-1605).
Wyjątkowym wydarzeniem w całym Kościele był Rok Święty (13 XII 1599–13 I 1601). Jubileuszowe celebry w Rzymie oraz napływ niezliczonej rzeszy pielgrzymów do Wiecznego Miasta to wielka łaska uczestniczenia w licznych nabożeństwach, ale też nie lada wyzwanie dla opiekunki polskich pielgrzymów.
Przypatrując się z bliska życiu świątobliwej Ludowiki, zauważyć można wyraźnie podobieństwo do duchowej sylwetki św. Jana z Kęt (1390–1473), zwłaszcza jeśli porównamy jej autentyczne życie z Ewangelią, kult Męki Pańskiej i Eucharystii, nabożeństwo do Matki Bożej i świętych. Całe jej życie oddane było bez reszty Bogu i ludziom.
Dlatego Ludowika już za życia zyskała sobie u ludu rzymskiego zaszczytny tytuł błogosławionej. Nazywano ją Świętą Polką (Santa Polacca). Cały Rzym ją znał i miał ją za świętą – głosił jeszcze w 1885 r. Edward z Sulgostowa (Świątobliwa Ludwika z Kęt, „Echo Trzeciego Zakonu”, 10/1884, s. 316).
Ludowika odeszła po nagrodę do Pana 22 kwietnia 1623 r. dożywszy 60 lat. W ciągu jej życia zasiadało na tronie Piotrowym 10 papieży. Czterech z nich zmarło podczas jej pobytu w Rzymie.
Ciało świątobliwej Ludwiki zostało złożone w zaszczytnym miejscu, przed wejściem do prezbiterium kościoła św. Stanisława B.M., naprzeciw ołtarza św. Jacka. Przed tym ołtarzem Ludowika często się modliła po jego kanonizacji. Po wyniesieniu do chwały ołtarza św. Jana z Kęt (1767), ołtarz ten poświęcono nowemu świętemu. Nie skrzywdzono św. Jacka, gdyż wraz ze świętymi: Wojciechem i Stanisławem adoruje w głównym ołtarzu Najświętszego Zbawiciela.
Na grobie świątobliwej Ludwiki prowizorzy (zarządcy) świątyni położyli marmurową tablicę, na której widnieje łaciński napis. W przekładzie na język polski:
   
Samo miejsce pochówku Ludowiki wymaga komentarza. Otóż prosty lud rzymski i obcokrajowcy, do których należeli pielgrzymi, byli grzebani na cmentarzach poza miastem. W kościołach i w innych szczególnych miejscach, chowano ludzi wybitnych, zasłużonych i dostojnych. Dlatego kard. Jerzy Radziwiłł biskup krakowski i Hieronim Rozrażewski, biskup kujawsko-pomorski, zmarli w Rzymie w 1600 r. podczas obchodów Roku Świętego, zostali pochowani w słynnym jezuickim kościele Il Gesu. Ludowika nie pochodziła z wyżyn społecznych. Żyjąc na nizinach została nobilitowana, albowiem była wiadoma świątobliwość życia jej – jak napisał P.H. Pruszcz.
Sława świętości Ludowiki, która tak żywiołowo ujawniła się podczas jej pogrzebu, utrwalała się i zataczała coraz szersze kręgi. Wierni licznie gromadzący się przy jej grobie doznawali wielu łask. Dlatego, dla podkreślenia ważności tego miejsca w 1639 r. (l6 lat po jej śmierci) położono nad jej grobem marmurową płytę.
O żywym kulcie, jakim się cieszyła Ludowika świadczą również publikacje na jej temat, pojawiające się niemal od chwili jej śmierci. Na przestrzeni wieków XVIII–XX wydawano je w różnych ośrodkach: w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, we Lwowie, Rzymie i Dreźnie. W 1843 r. ukazało się w Lipsku dzieło Klementyny z Tańskich Hoffmanowej (1798-1845), pt. Święte niewiasty. Autorka zamieściła w nim życiorys, pt. Błogosławiona Ludwina z Kęt. Czytamy tam: Obrazy [Ludwiny] na wszystkie strony rozwożono i rozdawano, a uciekający się do niej wiele łask za jej modlitwą doznają i za świętą poczytują (Warszawa 1844, t. 2, s. 302-303). Podobne świadectwo znajdujemy u wspomnianego wyżej Edwarda z Sulgostowa: przez jej przyczynę wielu doznawało wielkich od Boga dobrodziejstw (s. 316).
Jeśli Ludowika cieszyła się sławą świętości i wierni doznawali od Pana Boga wiele łask za jej przyczyną, to powstaje dość istotne pytanie: dlaczego świętobliwa Ludowika, której sława świętości była powszechnie znana, nie została beatyfikowana? Otóż złożyły się na to okoliczności, które w niczym nie pomniejszały opinii, jaka istniała odnośnie do jej świątobliwego życia. Można powiedzieć, że: miała pecha, bowiem u schyłku jej życia rozpoczęła się reforma procesu dotyczącego beatyfikacji i kanonizacji kandydatów na ołtarze. Dwa lata po śmierci świątobliwej Ludowiki, 13 marca 1625 r., został ogłoszony dekret Stolicy Apostolskiej Cum sanctissimum zakazujący oddawania publicznego kultu osobom cieszącym się sławą świętości. Zatwierdzony mógł być jedynie nieprzerwany kult osoby zmarłej przed 1543 r. Po stwierdzeniu legalności takiego kultu następowało jego zatwierdzenie przez papieża, co było równoznaczne z beatyfikacją. Była to nadzwyczajna forma beatyfikacji. Ta droga na ołtarze została zamknięta przed świątobliwą Ludowiką, gdyż jej kult publiczny rozpoczął się w dniu śmierci, która nastąpiła w 1623 r. czyli dwa lata przed ogłoszeniem papieskiego rozporządzenia.
Od tej pory sprawę beatyfikacji świątobliwej Ludowiki można było prowadzić drogą zwyczajną, przez udowodnienie heroiczności jej cnót. Jest to proces długotrwały o skomplikowanych procedurach. Wymaga m.in. zeznań świadków, orzeczeń odpowiednich komisji i opinii ekspertów oraz cudu. W wyniku dalszych reform procesu kanonizacyjnego papież Urban VIII (1623 – 1644) konstytucją Caelestis Hierusalem cives („Mieszkańcy niebieskiego Jeruzalem”), 5 lipca 1631 r. (11 lat po śmierci Ludowiki), jeszcze bardziej zaostrzył dotychczasowe procedury procesowe. Wraz z upływem lat kurczył się zastęp świadków heroicznego życia Ludowiki. Poszukiwanie dokumentacji przez ks. Starowolskiego i P.H. Pruszcza również nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Podobnie zakończyły się późniejsze starania. Skoro zatem nie było możliwości przedstawienia dokumentacji procesowej, nie można było rozpocząć procesu beatyfikacyjnego. Pozostała jedynie możliwość kultu prywatnego. W tym celu przyjęto nawet w kalendarzu dzień świątobliwej Ludowiki z Kęt. Jest nim dzień jej śmierci, 22 kwietnia. Znana jest także modlitwa do prywatnego odmawiania:
   
Dozwolone są prywatne modlitwy i prośby kierowane do niej o wstawiennictwo u Boga w różnych potrzebach.
Innym zagadnieniem jest problem imienia świątobliwej kęczanki. Zamiennie używa się kilka imion przypisywanych jej osobie: Ludowika, Ludwika i Ludwina. W Rzymie nazywano ją również Agnieszką. Nie wiadomo, skąd się wzięło to imię. Niektórzy autorowie przypuszczają, że mogło to być imię nadane podczas przyjęcia do Trzeciego Zakonu św. Franciszka.
Ks. Starowolski, piszący po łacinie, z konieczności używa imienia Ludovica. Jest to żeńska forma imienia męskiego Ludovicus (w języku polskim Ludwik). Ludowika natomiast jest spolszczoną żeńską formą tego łacińskiego imienia. W Polsce nie upowszechniło się to imię, nawet w Kętach. Znane jest natomiast imię Ludwika. Jest to żeńska forma polskiego imienia Ludwik. Jednak Ludwika to nie to samo co Ludwina.

Artykuł ukazał się w "Almanachu kęckim", nr XXIV (2020). Całość przeczytasz, pobierając plik PDF.