Autor: Łukasz Gieruszczak

Głośny botanik – tak o jednym ze swoich poprzedników pisał o. Maurycy Wilczyński, autor monografii Klasztór OO. Reformatów w Kętach. Urodzony w 1809 roku w Holicach koło Ołomuńca, Ambroży Trausyl OFM – znany także jako Pater Ambrosius aus Kenty – jest dziś postacią nieco zapomnianą, pozostającą w cieniu innego znanego kęczanina tamtego okresu, Eugeniusza Janoty.

Z Janotą (1823-1878) mogli się zresztą znać, spotykać, wędrować razem po górach. Łączyło ich wiele: zainteresowania badawcze skoncentrowane wokół tematu ochrony przyrody, miłość do Tatr oraz same Kęty – jednego z urodzenia, drugiego – z powołania.

Ambroży to jego imię zakonne. Tak naprawdę nazywał się Tomasz Trausyl. Najpierw uczęszczał do gimnazjum w Ołomuńcu, potem zrobił kurs w Wiedniu (Botanischer Kurs für Garten und Apotheke). Z okresu studiów w Wiedniu pochodzi m.in. przechowywany w bibliotece OO. Reformatów w Krakowie rękopis, Opis niektórych roślin systemu Linneusza. Do klasztoru wstąpił w 1832 r., a po ukończeniu nowicjatu w Wieliczce, złożył śluby zakonne. Z klasztoru w Sądowej Wiszni posłano go do Lwowa na teologiją do zakładu „pro Regularibus”. W 1837 roku przyjął święcenia kapłańskie, wkrótce po tym pełnił posługę jako wikary w Rawie Ruskiej, jednocześnie nauczając w tamtejszej szkole ludowej, którą sam współorganizował. W tzw. prowincji Galicji i Lodomerii Franciszkanów sprawował różne „urzędy”, był m.in. gwardianem w klasztorach w Przemyślu i Bieczu. Z Kętami związał się na prawie 38 lat. W tutejszym klasztorze OO. Reformatów pełnił funkcję m.in. definitora czyli urzędowego doradcy przełożonego zakonu oraz gwardiana (1879).

Nad Sołą rozwijał przede wszystkim swoje zainteresowania naukowe, związane z botaniką. Dr Antoni Rehnman (1840-1917), rektor Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1897-1898, zasłużony dla nauki geobotanik i podróżnik, pisząc o roślinach znalezionych w Beskidach Zachodnich wspomina franciszkanina z Kęt:

Leucojum aestivum [śnieżnica letnia – przyp. autora] znalazł na łąkach w okolicy Kent mój szanowny przyjacie X. Ambroży Trausyl. – Okazu tej rośliny jednak nie widziałem.

Tulipa silvestris [tulipan dziki – przyp. autora] znaleziona przez tegoż samego w zaroślach leszczynowych nad Kentami. Znajduje się w moim zielniku.

Sam Ambroży przez 24 lata zwiedzał Tatry, zbierając najrzadsze rośliny z tego regionu i zaopatrując w nie szkoły. W 1858 r.  jego zbiory – poprzez starania ówczesnego prowincjała o. Konstantego Pacholika – znalazły się m.in. w gimnazjum zakonnym w Jarosławiu. W 1875 r. opublikował w roczniku Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego stanowiska rzadkich roślin w Tatrach Wysokich, a jego odkrycia zostały docenione i uhonorowane przez Towarzystwo Botaniczne w Brnie.

W Tatry wyruszał jeszcze w wieku senioralnym. Trudno się dziwić, skoro tak go fascynowały. Warto wspomnieć, że Ambroży Trausyl zapisał się złotymi zgłoskami także w historii taternictwa. Przed 17 września 1867 roku razem z księdzem Józefem Stolarczykiem (1816-1893) – pierwszym zakopiańskim proboszczem, wybitnym taternikiem, propagatorem Zakopanego jako miejsca letniskowego oraz współzałożycielem Towarzystwa Tatrzańskiego – prowadzeni przez miejscowych przewodników, weszli na Baranie Rogi (2526 m n.p.m.). Jan Kiełkowski podaje, że po drodze zaliczyli również 1. wejścia turystyczne na mniej wybitne kulminacje: Wyżni Barani Zwornik, Baranią Kazalnicę i Ramię Lodowego oraz na Śnieżną Przełęcz. Prawdopodobna, niemniej domniemana (nie ma żadnych zapisów Stolarczyka na ten temat), droga ich wejścia prowadziła z Doliny Czarnej Jaworowej na przełęcz, nazwaną później Przełęczą Stolarczyka (…).

W okresie, kiedy w klasztorze przebywał o. Ambroży, sukcesywnie prowadzono prace, doposażano kościół: dach budynków pokryto blachą cynkową, infirmarię (szpital, pomieszczenia dla chorych) przerobiono na bibliotekę, odmalowano główny ołtarz, przerobiono zakrystię, a między kościołem a krużgankiem ustawiono żelazną bramę. Jak wspomina o. Maurycy Wilczyński, w 1879 roku, więc wtedy, gdy słynny botanik sprawował urząd gwardiana, postawiono trzy nowe ołtarze.

Galicja była jedyną częścią dawnych ziem polskich, gdzie mogły funkcjonować klasztory. Pewne ożywienie nastąpiło w 1855 roku, kiedy Cesarstwo zawarło z Watykanem konkordat, umożliwiający działalność zakonów. Franciszkanie z Kęt w XIX wieku troszczyli się o wiernych – jak wspomina Szymon Sułecki, autor rozdziału dotyczącego życia religijnego w monografii Kęt – służąc im jako spowiednicy, w posłudze parafialnej i organizując rekolekcje. Ambroży Trausyl niewątpliwie musiał być aktywny i na tym polu. „Wiadomości katolickie” odnotowały, że odznaczał się gorliwością, pracą i porządkiem, a przede wszystkiem nadzwyczajną ludzkością, skromnością i uprzejmością dla każdego. Umiał pocieszyć strapionego chłopa, mieszczanina, rzemieślnika, obywatela, a nieraz i księdza świeckiego różnemi dolegliwościami skłopotanego. Sam poświęciwszy się na chwałę Bogu i pożytek bliźniego, miał zawsze dobre usposobienie, zaufał Bogu, i do tej ufności każdego zachęcał i prowadził. Usłużny był nadzwyczaj, czy w zastępstwie parafialnem, czy odpustach, a w konfesyonale niezmordowany. Znają go pod tym względem okolice Oświęcima, Białej, Żywca, Wadowic— zna go Szląsk austryacki i pruski.

Był szanowaną personą wśród lokalnego duchowieństwa. Ówczesne gazety informowały, że na jego jubileusz 50-lecia kapłaństwa przybyło kilkudziesięciu księży z regionu. On sam odprawił mszę, podczas której kazanie na temat życia zakonnego wygłosił ks. Szlosarczyk z Polanki.
 
 
Bibliografia:
1. AMBROS, P., Némely ritkább növényfajok álláshelyei a „magas Tátrán”. Die Standorte einiger seltenen Pflanzenarten in der „hohen Tátra” [w:] Jahrbuch des ungarischen Karpatenvereins, 1875, s. 76-81.
2. „Echo Trzeciego Zakonu Św. O. Franciszka”, wrzesień 1889, s. 191-192.
3. FRITZE, R., ILSE, H., Karpaten Reise Gemeinschaftlich ausgeführt im Juli und August 1868 und beschrieben [w:] Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Zoologisch-Botanischen Gesellsachf, t. 20, Wiedeń 1870, s. 467-525.
4. KIEŁKOWSKI, J., Ponad 150 lat temu zdobyto Baranie Rogi [w:] „Wielka Encyklopedia Gór i Alpinizmu”, t. 3, s. 93.
5. REHNMANN, A., O rośliności Beskidów Zachodnich [w:] „Rocznik c.k. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”, t. X (XXXIII), Kraków 1866, s. 189-223.
6. SUŁECKI, SZ., Życie religijne w Kętach w okresie niewoli narodowej [w:] Kęty. Blaski i cienie miasta w minionych wiekach, t. 2, red. MEUS, K., TYLZA-JANOSZ, M., ŻUREK, D., Kęty 2019, s. 202-261.
7. „Wiadomości Katolickie”, nr 18 z 19 września 1889, s. 141.
8. WILCZYŃSKI, M., Klasztór OO. Reformatów w Kętach. Monografia ze źródeł domowych, Kraków 1893.
 
Tekst ukazał się w „Almanachu Kęckim”, nr XXIII (2019), s. 83-86.
 
Opis zdjęcia: Klasztor OO. Reformatów Franciszkanów na pocz. XX w., zbiory Muzeum w Kętach (sygn. MK/H/1594)