"Uroczystość ta, do celniejszy w chrześcijaństwie należąca, obchodzoną bywa z wielką odmianą od innych świąt w kościele katolickim, a mianowicie taką, że w Boże Narodzenie każdy ksiądz zamiast jednej trzy msze święte odprawia. 
Do obchodu świąt tych w danych czasach w Polsce różne przywiązały się zwyczaje, z których jeszcze może po wsiach i miasteczkach niejakie pozostały zabytki. Pamiętam, że w miejscu mego urodzenia, miasteczku Kentach, w domu rodziców moich tak je obchodzono: w wigilię rozścielano w całej izbie na ziemi słomę. Wilia czyli wieczerza odbywała się dopiero w wieczór za postrzeżeniem pierwszej gwiazdy, czego ja i inne rodzeństwo, mając więcej apetytu, niż środków zaspokojenia go, z wielką bacznością pilnowaliśmy. Na stole tej wieczerzy kładziono snop zboża i okrywano czystym obrusem lub prześcieradłem, zastawiając potrawy trochę lepsze i wyszukańsze od zwykłego codziennego pożywienia, w miarę jak kogo stać było. Po wieczerzy gospodyni zbierała pozostałe resztki żywności i mieszała je do karmy dla bydła, co miało być ochroną od chorób bydlęcych. A jeżeli były gdzie ryby na wigilijnym stole, tedy zbierano pozostałe ości i wynoszono do ogrodu, gdzie jeżeli je wrzucił w ziemię parobek, miał z nich wyróść piołun, a jeżeli dziewka, to wyrość miała maruna (matricaria). Potem parobcy brali garście słomy (równianki) i z całą siłą podrzucali takowe do góry, a z liczby ździebeł, co utkwiły w powale, otrzymywano wróżbę obfitości większej lub mniejszej dla żniw i zbiorów rolniczych w roku przyszłym. Resztę słomy rozścielano na ziemi i nią okrywano całą podłogę w izbie gospodarskiej, gdzie tak leżała nietknięta przez całe święta Bożego Narodzenia; a wtedy był wielki bal dla dzieci domowych, gdyż po tej słomie wywracaliśmy koziołki i przewalali się.
Po świętach przychodził parobek z biczem i wiszące źdźbła słomy od powały odcinał, za co dostawał poczęstunek; my zachowaliśmy źdźbła, jako przepowiednię ilości kop zboża w przyszłych żniwach zebrać się mającego. Zboże, które było na stole w czasie wilii, również dostawało bydło.
Po zjedzeniu wigilii nie udawało się jeszcze na spoczynek, ale oczekiwano północy, o którym to czasie odprawiała się msza pasterska, na którą cała drużyna domowa spieszyła, nie tyle nęcona nabożeństwem, ile jasełkami czyli szopką, tudzież pieśniami czy Kolendami, które tam wszyscy z całego gardła wyśpiewywali. Takich kolend mnóstwo obejmują sławne Krakowskie Kantyczki, których mnogie wydania trudnemi byłyby do obliczenia.
Wiele takich kolend i pieśni pasterskich, kantyczkami nie objętych, umieli organistowie i urzędnicy kościelni, ucząc się jedni od drugich z pamięci, z których wiele już w zapomnienie poszło. Ja sam pamiętam z jednej początek następujący, który ś.p. babka moja cieniuchnym głosikiem śpiewywała, a reszty jej już nikogo dowiedzieć się nie mogłem; ta zaś jest:

I.
Pasterze w pole zaszli,
Aby owieczki paśli,
Woły, barany,
Wraz pozganiali,
A na przygodnim
Przybyli ku nim 
Drudzy.

II
Jedni spać polegali,
Owi pasterze mali;
Aż o północy
Kuba wyskoczy:
Hej tu śpiewają,
Anieli grają 
Wdzięcznie.
[...]

Ale nie tylko w tam dzień Bożego Narodzenia, lecz także w święta i niedziele całego miesiąca stycznia biegaliśmy popołudniami wszyscy do kościoła OO. Reformatów w Kentach, mimo ciężkich mrozów w lekkiem ubraniu, a cel naszego pośpiechu buł, żeśmy przy głosie pozytywka wszyscy śpiewali pieśni o Bożym Narodzeniu, czyli Kolendy, a śpiewaliśmy pięknie, bo z całego gardła; ale nikogo to nie raziło, bo i śpiewacy i słuchacze byli mocno zadowoleni.
Pieśni te, albo raczej sielanki, których wiele znajdzie się – jak wspominałem- w tak zwanych kantyczkach, znane są powszechnie, ale oprócz tych bywały i kolendy pisane, miejscowe, jakich spory fascykuł z nutami był i w domu rodziców moich, które nie wszystkie były tego rodzaju, aby w kościołach śpiewać, bo często mieściły w sobie wyrazy nieestetyczne; a jednak śpiewaliśmy je, jak i drugie skromniejsze, bośmy wyrazów nie rozumieli; jak np. e kilka wierszy, którem w pamięci zachował z jednej takiej kolendy:

O widziałeś ty Frącku! Co się to zjawiło,
Toć się o północy niebo otworzyło.
 Miły Baranku, ja na szopie leżałem tej nocy
Rozumiałem, że świat gore, tak mi śmiło w oczy
A z przestrachu spadłem z dachu, upadłem na ziemię,
Stłukłem sobie mocno kuper i nogę w kolanie.

Trzeba wiedzieć, że u nas wyraz kuper nie był znany i niektórzy śpiewali kufer, bo tego znaczenia nikt nie rozumiał.
Przypomnę tu jeszcze jeden w czasach mej młodości istniejący w Kentach, a bardzo szczególny zwyczaj. W wigilię Bożego Narodzenia wieczór, podczas gdy ludzie zwykle byli u wieczerzy (wilii), lud służebny i inni udawali się do sąsiedniego domu tajemnie, aby tam coś ukraść z sieni lub dziedzińca, n.p. konewkę, cebrzyk, miotłę albo ze stajni wiaderko, uzdę, z chlewa skopiec lub coś podobnego, a gdy to się udało, było wróżbą szczęścia na cały rok. Sprzęt takowy zwykle zwracał się właścicielowi po świętach, ale czasem i został przy złodzieju na zawsze".

Fragment: A. Grabowski, Wspomnienia TOM II, Kraków 1909, s. 321-325